Delen van wijsheid is de opmaat naar respect (uit magazine van Stichting Veilig Onderwijs jaargang 2016, nummer 1)

In het eerste kwartaal van het jaar 2016 heeft uitgeverij Nolin Uitgevers B.V. in opdracht van Stichting Veilig Onderwijs het magazine mogen uitgeven met daarin een interessant artikel over 'Delen van wijsheid is de opmaat naar respect'. Voor degenen die het gemist hebben laat uitgeverij Nolin Uitgevers B.V. het artikel via dit medium nog een keer naar voren komen.

Woorden wekken voorbeelden trekken  |  Goed voorbeeld doet goed volgen

In dit artikel wil ik aandacht vragen voor de deugd wijsheid. Wijsheid is onder andere het vermogen om te luisteren en te onderscheiden tussen recht en onrecht, tussen goed en kwaad wat er toe doet en wat niet. Er wordt binnen het onderwijs veel aandacht geschonken aan de deugd respect. Maar je leest weinig over de deugd wijsheid. Vandaar mijn pleidooi voor meer wijsheid. Respect of anders gezegd; gezag komt namelijk voort uit wijsheid.

Onlangs las ik een intrigerend interview uit 2013 met de HAN(Hogeschool Arnhem en Nijmegen) voorzitter, dr. Kees Boele. Enkele citaten uit dit interview: “We heten hoger onderwijs, niet hogere opleidingen, toch? Ik wil dat we terug durven gaan naar het hart van het onderwijs. Een echte renaissance is voor mij aan de orde en dat woord zegt het al: een wedergeboorte, waarin we terug gaan naar de bronnen van wat goed onderwijs is. Het woord ‘onderwijs’ geeft ons de richting al aan, vind ik. Het woord wijsheid zit erin. Gezag wekt respect bij studenten. Wijsheid en kennis legitimeren dit voor hen.” Dit jaar verscheen hierover een lezenswaardig boek van zijn hand: Onderwijsheid. Terug naar waar het echt om gaat.

Voldoende voorbeelden

In onze over-informatieve en multiculturele samenleving hebben we alleen aan kennis niet voldoende. Naast kennis hebben leerlingen wijsheid nodig. Zeg maar, onderscheidingsvermogen. Er komt veel op onze jongeren af. Leerlingen hebben leraren nodig die hen in deze informatieve- en multiculturele maatschappij richting wijzen en leren te filteren waar het echt op aan komt en wat er echt toe doet. Hoe je omgaat met zoveel informatie en meningen en mensen. Anders hebben we veel informatie en weinig kennis, veel meningen maar weinig principes, veel gevoelens en weinig overtuigingen.

Klassen zijn zeer geschikte ruimtes om te experimenteren en wijsheid aan te leren. Jongeren zijn nieuwsgierig en weet- en leergierig. Laten we daar gebruik van maken. Klassen zijn kleine afspiegelingen en dwarsdoorsneden van de samenleving. Allerlei situaties in de klas bieden aanknopingspunten om de deugd wijsheid ter sprake te brengen. Het ligt voor het oprapen.

Jonge en oudere ervaren docenten

Belangrijk om binnen het docententeam een goede mix te hebben van jonge en oudere docenten. Jonge docenten kunnen heel wat leren van de oude en ervaren docenten voor wat betreft hun opgedane ervaring. Andersom overigens ook. Zij hebben met vallen en opstaan geleerd hoe het moet en niet moet. Laten jonge beginnende docenten hier hun voordeel meedoen. Zorg als schoolleiding dat er ruimte is voor wederzijds lesbezoek. De jonge docent bezoekt een les van de oudere ervaren docent en andersom. Vorm de jonge generatie docenten in wijsheid (Prudentia: Voorzichtigheid - verstandigheid - wijsheid) Creëer mogelijkheden zodat jonge docenten advies kunnen vragen aan oudere docenten.

Gepensioneerden – vaten vol ervaring

Betrekt gepensioneerde docenten, voor zover dat mogelijk is, hierbij. Gepensioneerde docenten zijn vaten vol levenswijsheid en levenservaring. Benut deze expertise en ervaring. Jonge docenten kunnen er hun winst mee doen en groeien zodoende in wijsheid voor de klas.

Delen van wijsheid | van docent naar leerling

Docenten die zelf gevormd en gegroeid zijn in de deugd wijsheid, fungeren als rolmodel voor de leerling. Zij dragen (on)bewust hun identiteit over aan de jonge generatie. Is de leraar eerlijk, durft hij zich kwetsbaar op te stellen, is hij beschaafd, weet hij maat te houden en is hij rechtvaardig in zijn optreden? Hoe ga je als docent om met je leerling? Wat is ethische kompas? Heb je oprecht aandacht voor ze? “Jongeren onderwijzen veronderstelt op de eerste plaats: meevoelen. Ook binnen de klas leren samenleven op een menselijke manier” aldus Jezuïet Jean de Bruyn. Welke wijsheden wil je als school, als docent overdragen. ‘De mens wordt mens enkel en alleen door het onderwijs. Hij is niet meer dan wat het onderwijs van hem maakt. Het is van belang te onderstrepen dat de mens altijd onderwezen wordt door andere mensen die op hun beurt eveneens onderwijs hebben ontvangen van weer andere mensen.’ Immanuel Kant, Duitse filosoof (1724-1804)

Leerlingen hebben dringend behoefte aan docenten met kennis, maar alleen dat is niet voldoende. In het onderwijsblad Didactief las ik een interview met onderwijspedagoog Gert  Biesta over zijn boek ‘Goed Onderwijs en de cultuur van het meten. Ethiek, politiek en democratie’; het volgende. Er zijn drie doelen: “Ten eerste het terrein van de kwalificatie, de overdracht en verwerving van kennis en vaardigheden. Maar het onderwijs is meer. Het gaat ook om socialisatie – de manier waarop het kind zich leert verhouden tot tradities en praktijken, en om subjectivering – hoe wordt een kind een eigen individu, een persoon die in onze democratie kan meedoen.” Naast kennisoverdracht is de overdracht van levenswijsheid voor docenten onmisbaar. Geleerd door vallen en opstaan. Geleerd door te vragen. Geleerd door aandachtig te luisteren naar de oudere en door het leven gevormde (gepensioneerde)docent.

Gezag wekt respect

Het onderwijs heeft dringend behoefte aan zulke richtingwijzers. De Spaanse filosoof en schrijver Fernando Savater (1947) heeft het wel heel pathetisch verwoord: ‘Voorop staat dat ik van alle werkende mensen de leraren – de schooljuffen, schoolmeesters, ja alle docenten – beschouw als de meest noodzakelijke, de meest heldhaftige, de meest grootmoedige en de meest beschavende van allen die zich dagelijks inspannen om in de behoeften van een democratische samenleving te voorzien.’

Directies kunnen daar een sturende en faciliterende rol in vervullen. Leerlingen zullen hierdoor groeien in wijsheid. Maar zullen ook gezag geven aan hun docent, ook al is deze nog jong. En gezag wekt respect. Wijsheid en kennis legitimeren dit voor hen. Leerlingen groeien in wijsheid door deze praktijkvoorbeelden. (= docenten). Kennis en wijsheid zijn dan aanwezig in de klas. Een ideale combinatie.

Nederland wijzer maken

De Bond tegen Vloeken heeft als slogan: Nederland mooier maken! Voor dit artikel wil ik het even anders zeggen: Nederland wijzer maken! De school is een plaats bij uitstek om dit te beoefenen. Elke dag. Directie, ondersteunend en onderwijzend personeel. Iedereen kan ingezet worden. Wat een voorrecht als je op een school zit als leerling en werkt als docent waar aandacht is voor wijsheid. Dan volgt respect als vanzelf. We hebben er dringend behoefte aan! ‘Een kind is niet een lege fles die moet worden gevuld, maar een smeulend vuurtje dat moeten worden aangewakkerd.’ MIchel  MontaIgne, Franse filosoof, schrijver en politicus (1533-1592)

Wijsheid is een kardinale deugd. Wijsheid leert waar het in het leven echt op aan komt. Leert onderscheidingsvermogen. Geeft inzicht door kennis. Leert verbanden zien. Leert filteren in de brij van informatie. Leert maat te houden en nederigheid. Leert rekening te houden met de ander. Leert te zien dat je verantwoordelijk bent voor jezelf en de ander. Dat je samen werkt aan een rechtvaardige wereld. Wijsheid kun je leren. Door open te staan voor de ander. Te luisteren en vooral vragen te stellen. Wat een mooie en uitdagende taak om met jongeren te mogen werken. Wat hebben we toch een prachtig beroep! Een voorrecht.

De bedelmonnik Franciscus van Assisi zei: ‘Vrouwe Wijsheid, een deugd met koninklijke waardigheid. Zij is ‘kenmerk van het ware  [leven]’.

Auteur: Sjors  van der Kraan

Commentaar SVO:

Met dank aan Sjors van der Kraan dat hij dit artikel heeft ingebracht.

De leerkracht heeft een rolmodel. Dat is het geven van het goede voorbeeld in zijn/haar gedrag naar iedere leerling. Mocht een leerling zich misdragen, is het aan de leerkracht hoe hij/zij daar mee omgaat.

Wilt u daar mee informatie over? Bel ons of stuur ons een e-mail naar directie@stichtingveiligonderwijs.nl

Wij wensen iedere leerkracht/docent heel veel succes.

Dit artikel is gepubliceerd in het magazine van Stichting Veilig Onderwijs en uitgegeven door uitgeverij Nolin Uitgevers B.V. in het eerste kwartaal van 2016. Wilt u alsnog het magazine ontvangen? U kunt deze geheel kosteloos aanvragen bij uitgeverij Nolin Uitgevers B.V. De contactgegevens zijn te vinden op http://www.nolin-binnenhofprojecten.nl/contact/